فعالیتهای اجتماعی در کردستان- مصاحبهام با رادیو زمانه

در گفتوگوی زیر شهاب شیخی از دیدگاه خود مدخلی به سوی این بحثها میگشاید:

شهابالدین شیخی- ارزیابی خیلی دقیقی نمیتوان از آن داد. چون یکی از امکانات این ارزیابی همان نهادها و  نهادهای غیر دولتی اجتماعی هستند که در این حوزهها به پژوهش آزاد بپردازند.مشکل اینجاست که امکان تاسیس نهادهای غیر دولتی در کل در ایران بسیار کم است و در کردستان این امکان در حد بسیار پایینتری قرار دارد.

واقعیتی وجود دارد که هم مردم و هم  دولت به آن آگاهی دارند و آن دخالت دولت است. ما نهادهایی نداریم که امکان این سنجش را داشته باشند. فقط میتوانیم به تحلیلها و مشاهدات خودمان یا تحقیقاتی که گاهی انجام میشوند، استناد کنیم. سطح این فعالیتها هم به دلیل دخالت دولت در آنها متفاوت است. یعنی در دورههایی که فضای رابطه مردم و جامعه با دولت متشنج است، امکان این فعالیتها بسیار پایین میآید، اما در مواقعی که فضا کمی مناسبتر است، این فعالیتها بیشتر میشوند. مثلاً در ابتدای انقلاب، در کردستان ایران یکی از اولین نهادهایی که ایجاد شد، نهادی بود که نامش را میتوان "دفتر انجمن زنان" ترجمه کرد. این انجمن به آموزش کارهایی مانند سوادآموزی، گلدوزی، گلبافی، کمکهای اولیه و ... میپرداخت و فعالیتهایی را که در فضای ۳۰ سال پیش قابل اجرا بودند، سازمان میداد.وقتی فضای کردستان کاملاً رادیکالیزه شد، دولت حمله و جنگ را در کردستان آغاز کرد، بسیاری از زنانی که در این نهاد فعال بودند، وارد فعالیتهای سیاسی و تبدیل به شخصیتهای سیاسی شدند.

در آن دوره، استقلال فعالیتهای اجتماعی وجود نداشت و گرفتن مجوز از دولت نیز به دلیل رابطه خونین بین دولت و مردم کردستان ممکن نبود. زمانی بود که در کردستان، هرگونه تماس با دولت، به عنوان یک تابوی بزرگ برای مردم کرد شناخته میشد. مثلاً وقتی میخواستند با کسی شوخی کنند، گاهی به او میگفتند: "تو را دیدهایم که سوار ماشین فرماندار شدهای." طرف هم با شنیدن این جمله، قرآن را قسم میخورد که نه، من چنین کاری نکردهام. درحالی که این فقط یک شوخی بود به این معنا که: تو را دیدیم که سوار ماشینی شده بودی که "فرمان" داشت. یعنی در جامعه چنین نگاهی وجود دارد که اگر به فردی بگویی با یک فرماندار (به عنوان نماینده دولت) نسبت یا رابطه داری، درواقع نوعی اعمال فشار به او بهشمار میرود. طبعاً در چنین فضایی این امکان وجود نداشت که مردم کرد به سمت دولت بروند و مجوز فعالیت نهادهای اجتماعی را بگیرند. در هر چهار کردستان، ما این سابقه را داشتهایم. همه نیروهای وابسته به دولت که از درون دولت کاری را حتی به نام مردم انجام میدادند، از سوی مردم کرد پذیرفته نمیشدند و القاب بسیار زشتی از سوی مردم میگرفتند.

با پایان یافتن جنگ ایران و عراق، زمانی که به قول آقای هاشمی رفسنجانی، سیاستهای اعتدال اقتصادی بالا آمدند و گسترش نهادهای شهری که جزو سیاستهای رفسنجانی بود، مانند فرهنگسراها، کانونها و ... مطرح و اجرا شد، کمکم فضا کمی بازتر شد. در کردستان کانونهای دانشآموزی و اندکی هم فرهنگسراها تشکیل شدند و بهتدریج تابویی که قبلاً وجود داشت، شکست. چون زندگی جریان واقعی خود را طی میکند.

در چنین فضایی عدهای شروع کردند به درخواست مجوز برای تشکیل یکسری نهادهای اجتماعی. میتوانیم بگوییم در دوران خاتمی میل به فعالیتهای اجتماعی بسیار بالا بود و در اغلب دانشگاهها و شهرهای کردنشین درخواستهای بسیاری برای تأسیس نهادهای مدنی، تأسیس روزنامهها و کانونهای فرهنگی متفاوت داشتیم.